به گزارش روابط عمومی شرکت نفت و گاز اروندان به نقل از شرکت ملی نفت ایران، به گفته مدیر برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی نفت ایران هم‌اکنون متوسط ضریب برداشت از مخازن نفتی یا همان ضریب بازیافت نفت خام کشور حدود 23،4 درصد است. ضریب بازیافت یعنی درصدی از نفت یک مخزن نفتی که به‌صورت طبیعی قابل استخراج است. به عبارتی دیگر، در حال حاضر از هر 100 بشکه نفت خام ایران تنها حدود 23 بشکه قابل برداشت است و 77 بشکه برای همیشه زیر خاک می‌ماند. ضمن آنکه، بسیاری از میادین فعال نفتی ایران در نیمه دوم عمر خود قرار دارند و هر سال نه‌تنها از میزان تولید آنها کاسته می‌شود، توقف سرمایه‌گذاری در بخش ضریب بازیافت، میزان ذخایر قابل استخراج آنها را نیز کاهش می‌دهد و در صورت غفلت، در سال‌های آینده میانگین ضریب بازیافت حتی کمتر از 23،4 درصد می‌شود.
از این رو، افزایش ضریب بازیافت نفت خام در صنعت نفت ایران یک الزام است و هر صدم درصد افزایش آن اهمیت ویژه‌ای دارد. چراکه به ثروت کشور و حجم نفت قابل برداشت از مخازن کمک می‌کند. همچنین توجه به این مسأله می‌تواند قدرت ما را در اوپک افزایش دهد و هم به لحاظ استراتژیک جایگاه ما را در دنیا ارتقا ببخشد؛ اما با توجه به اینکه عمده مخازن نفت خام کشور در طول سال‌ها شاهد افت فشار شده‌اند و نیروی طبیعی موجود در این مخازن برای تولید کافی نیست، استفاده از روش‌های ازدیاد برداشت برای مخازن کشور ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. از این رو شرکت ملی نفت ایران با هدف افزایش بهره‌دهی چاه‌های نفت و گاز و به تبع افزایش ذخایر برای نخستین بار در صنعت نفت به دنبال راه‌اندازی یک مرکز مدرن ازدیاد برداشت در استان خوزستان و در شهرستان اهواز است.
هفته گذشته محسن خجسته‌مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران خبر راه‌اندازی این مرکز را در نخستین کنفرانس ملی افزایش بهره‌دهی چاه‌های نفت و گاز با همکاری دانشگاه صنعتی شریف، اعلام کرد و از کسب مجوز از هیأت مدیره شرکت ملی نفت ایران خبر داد و گفت: «این اقدام در راستای تقویت و توسعه فعالیت‌های آزمایشگاهی و تحقیقاتی مربوط به مباحث ازدیاد برداشت( IOR و EOR)در سطح شرکت ملی نفت ایران، عملیاتی شده و گامی در جهت ارتقای بخش بالادستی صنعت نفت است.»
کارشناسان بر این باورند که راه‌اندازی این مرکز، علاوه بر انجام فعالیت‌های آزمایشگاهی و تحقیقاتی موجب برقراری ارتباطات گسترده و کاربردی بین پژوهشگران دانشگاهی و بخش‌های عملیاتی صنعت نفت می‌شود که نتیجه آن در نهایت تولید ثروت برای صنعت نفت، دانشگاه‌ها و کل کشور خواهد بود.
* سرعت‌بخشی به روند انجام آزمایشات مخزنی
مدیرعامل شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب، درباره اهمیت راه‌اندازی چنین مرکزی می‌گوید: «این اقدام جهادی و انقلابی برای نخستین بار است که در صنعت نفت محقق شده و به‌طور قطع می‌تواند دستاوردهای مهمی به همراه داشته باشد.»
علیرضا دانشی در گفت‌و‌گو با «روزنامه ایران» ادامه می‌دهد: «نتایج و ثمرات راه‌اندازی این مرکز که ارتباط و تعامل نزدیکتر و بیشتر مراکز علمی، دانشگاهی و دانش‌بنیان با مجموعه نفت را به همراه دارد، در آینده کاملاً مشهود خواهد بود.»
او با بیان اینکه هم‌اکنون در مناطق نفت‌خیز جنوب انواع فعالیت‌های مرتبط با چاه ازجمله آزمایش‌های درون چاهی، پردازش اطلاعات، مدلسازی، طراحی طرح جامع توسعه میدان و... انجام می‌شود، اظهار می‌کند: «گاهی در مدلسازی انجام آزمایش‌های فوری در کوتاه‌ترین زمان ممکن لازم است که وجود چنین مرکزی می‌تواند بسیار تسهیل‌کننده امور و کارگشا باشد.»
مدیرعامل شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب این امر را نماد عزم جدی شرکت نفت برای توسعه دانش ازدیاد برداشت و فناوری‌های مربوط از طریق تأسیس یک مرکز مدرن و جامع و با همکاری دانشگاه‌ها و مراکز علمی می‌داند و می‌گوید: «شرکت‌های تابعه در این راستا مکلف به همکاری هستند. شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب در این مسیر تمام تلاش خود را به کار می‌بندد.»
* پیشران توسعه غرب کارون
بر اساس اطلاعات موجود، اگرچه میانگین ضریب بازیافت نفت خام میادین ایران حدود 23،4 درصد است؛ اما شرایط برخی از میادین نیازمند سرمایه‌گذاری جدی‌تر است. از جمله در میادین نفتی غرب کارون که ضریب بازیافت زیر 10 درصد است. البته ویژگی‌های سنگ و سیال و رفتار مخزن در میزان ضریب بازیافت و روش ازدیاد آن مؤثر است اما منطقی نیست که بیش از ۹۰ درصد از نفت این میادین برای همیشه زیرزمین بماند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که در بسیاری از کشورهای تولیدکننده نفت‌خام جهان، به واسطه سرمایه‌گذاری در این زمینه، به ارقام بالاتری از ضریب بازیافت دست یافته‌اند. از جمله میدان غوار عربستان که طی سال‌های اخیر ضریب بازیافت مخزن به ۵۰ درصد رسیده و اکنون نیز با طرح‌ها و فناوری‌های مدرن‌تر، این کشور در تلاش است ضریب بازیافت میدان را به ۷۰ درصد افزایش دهد.
در این رابطه، مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه نفت معتقد است که این مرکز می‌تواند عقب‌ماندگی‌های تاریخی را تا حد امکان رفع کند و در توسعه میدان‌های غرب کارون بیش از پیش کمک‌کننده باشد.
ابوذر شریفی به «ایران» می‌گوید: «از آنجا که مدل جدید قراردادهای نفتی موسوم به IPC انعطاف بیشتری نسبت به سایر مدل‌های قراردادی دارد گاهی می‌توان تغییراتی را در مدل توسعه‌ای میدان ایجاد کرد از این رو شرکت متن تلاش می‌کند تا با انجام فعالیت‌های پایلوت و فناورانه در مراکز ازدیاد برداشت، روند توسعه میدان‌ها را بهبود بخشد.»
مدیرعامل شرکت متن، راه‌اندازی مرکز مدرن ازدیاد برداشت در اهواز را اقدامی هوشمندانه می‌خواند و عنوان می‌کند: «گاهی اوقات حمل و نقل نمونه‌های آزمایشگاهی و مغزه‌ها به دلیل بعد مسافت کار پر ریسکی می‌شود و ممکن است نمونه‌ها آسیب ببینند اما وجود یک مرکز در نزدیکی محل توسعه با وجود استعداد نیروی انسانی زیادی که در خوزستان است بسیار راهگشا است و امید است که به بهبود شرایط کمک کند.»
* ایجاد یکپارچگی کاری و مهارتی میان صنعت و دانشگاه
مدیرعامل شرکت بهره‌برداری نفت و گاز زاگرس جنوبی نیز درباره راه‌اندازی مرکز ازدیاد برداشت در اهواز می‌گوید: «اهواز مرکز نفت ایران است. تجارب زیادی دارد. انواع چاه‌ها و مخازن در این منطقه نفت‌خیز وجود دارد و به‌طور حتم با راه‌اندازی این مرکز شاهد یکپارچگی کاری و مهارتی هم خواهیم بود.»
سید ابوالحسن محمدی، بحث مهارت‌آموزی در منطقه‌ای مانند خوزستان به دلیل وجود تنوع بالا در انواع چاه‌ها، وجود دانشگاه‌ها و متخصصان ویژه را مهم می‌داند و به «ایران» می‌گوید: «خود شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب همانند دانشگاهی است که می‌تواند در بحث مهارت آموزی کمک‌کننده باشد. چراکه هم توان علمی دارد و هم تجهیزات فوق‌العاده.»
محمدی اظهار امیدواری می‌کند که تأسیس این مرکز بتواند یکپارچگی، مهارت‌آموزی و مدیریت دانش را به همراه داشته باشد. البته ناگفته نماند که این امر در گرو ارتباط و تعامل سازنده صنعت نفت، دانشگاه‌ها و مراکز علمی است.
* مرکز مدرن ازدیاد برداشت؛ حلقه اتصال دانش‌بنیان‌ها و صنعت نفت
مدیرعامل شرکت نفت و گاز اروندان ضمن ابراز خرسندی از راه‌اندازی مرکز مدرن ازدیاد برداشت در پایتخت نفت ایران می‌گوید که این مرکز می‌تواند حلقه اتصال مراکز دانش‌بنیان با صنعت نفت و گامی کلیدی در ایجاد هم‌گرایی در مراکز علمی و دانش‌بنیان کشور باشد. عبدالله عذاری اهوازی، از سرمایه‌گذاری ناکافی در صنعت نفت و نزدیک شدن به نیمه دوم عمر مخازن کشور، به عنوان هشداری برای انجام اقدامات جدی‌تر در افزایش ضریب برداشت از مخازن نفتی و گازی یاد می‌کند و به «ایران» توضیح می‌دهد: «هر یک درصد افزایش ضریب برداشت از مخازن، می‌تواند قریب به 400 میلیارد دلار ثروت‌آفرینی برای کشور حاصل کند.»
به گفته عذاری، از میان روش‌های مخزن محور، تأسیسات محور و چاه محور که به منظور افزایش ضریب برداشت به کار می‌آید، روش چاه محور به علت صرف زمان و هزینه بسیار کمتر مورد توجه قرار دارد. در تحقق این اهداف و حصول حداکثر نتیجه، راهبرد درست اتخاذ شده شرکت ملی نفت ایران، به میدان آوردن دانشگاه‌ها و مراکز و شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی است.
او اظهار امیدواری می‌کند که بتوان از این مرکز به عنوان ابزاری برای تبدیل دانش و تجربیات کسب شده به فناوری و استفاده صنعتی از توان علمی موجود، کسب دانش فنی تولید صنعتی محصولات و روش‌های مدرن و انتقال دانش فنی به میادین نفتی جهت افزایش ضریب برداشت از مخازن، بهره برد.
* رابطه متقابل راه‌اندازی مرکز ازدیاد برداشت و افزایش درآمدهای کشور
مدیرعامل شرکت نفت فلات قاره ایران نیز از ساخت مرکز ازدیاد برداشت در اهواز به عنوان یکی از اقدامات مهم و اثرگذار در حوزه افزایش ضریب بازیافت نفت یاد می‌کند و می‌گوید: «با توجه به اینکه هم‌اکنون ضریب برداشت از چاه‌های نفت و گاز با نرم جهانی تفاوت قابل توجهی دارد، تأسیس و راه‌اندازی این مرکز می‌تواند به میزان قابل توجهی به درآمدهای نفتی کشور بیفزاید.»
علیرضا مهدی‌زاده، عنوان می‌کند که در سال‌های اخیر، به کارگیری روش‌های ازدیاد برداشت، کمتر مورد توجه بوده که با پیگیری مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران این فعالیت‌ها مجدداً احیا شده و امید می‌رود بزودی شاهد اثرگذاری آن در میزان بازدهی و تولید چاه‌های نفتی و گازی کشور باشیم.
* ازدیاد برداشت، نیاز مبرم میدان‌های نفت و گاز
مدیرعامل شرکت نفت مناطق مرکزی نیز ازدیاد برداشت را نیاز روز و مبرم میدان‌های نفت و گاز می‌خواند و می‌گوید: «با توجه به عمر بالای مخازن نفت و گاز استفاده از روش‌های فرازآوری مصنوعی اولویتی ضروری است.»
مهدی حیدری در گفت‌و‌گو با «ایران» اظهار می‌کند: «به‌طور قطع همه شرکت‌های بهره‌بردار از وجود چنین مرکز ازدیاد برداشتی حمایت خواهند کرد همان‌طور که شرکت نفت مرکزی حمایت و در جهت تقویت آن تلاش خواهد کرد.»
به گفته حیدری، عمده چاه‌های نفت کشور در مناطق نفت‌خیز جنوب قرار دارد. قریب به 6 هزار حلقه چاه که عدد قابل توجهی است. لذا حضور چنین مرکزی در اهواز کمک می‌کند تا مناطق نفت‌خیز کشور هاب و مرکزیت ایجاد کند و در کنار دانشگاه صنعت نفت به عنوان هاب مهندسی نفت، تولید سینرژی و هم‌افزایی کند. در ضمن نفت مرکزی از سمت کرمانشاه، ایلام، لرستان و شمال خوزستان به این مرکز نزدیک است و می‌تواند از توان دانشی و علمی آن بهره ببرد.
* سه‌چهارم ذخایر نفتی ایران در خطر است
پیچیدگی ساختار مخازن ایران و عدم سرمایه‌گذاری مناسب در توسعه میادین نفتی کشور دو عامل مهم در کاهش تولید نفت ایران به خصوص در سال‌های اخیر بوده‌اند به طوری که هم‌اکنون شاهد کاهش طبیعی تولید نفت از میادین خشکی و فراساحل کشور هستیم از این رو در صورت عدم توجه کافی به مقوله ازدیاد برداشت نفت، تبعات منفی ناشی از این کاهش تولید تا سال‌ها دامنگیر صنعت نفت و در نتیجه اقتصاد کشور خواهد بود. حساسیت این امر از آنجا بیشتر نمود خواهد کرد که بدانیم با وجود گذشت بیش از ۱۱۰ سال از تولید نفت در ایران، تنها کمی بیشتر از یک‌سوم ذخایر نفت برداشت شده از این رو ضروری است که در این حوزه اقدام جهادی شکل بگیرد.
خوشبختانه با نظر مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران و مصوبه هیأت مدیره در راستای تحقق این مهم، بزودی یک مرکز مدرن ازدیاد برداشت برای نخستین بار در پایتخت نفت ایران راه‌اندازی می‌شود. این مرکز می‌تواند ضمن تأمین نیازهای پژوهشی بخش بالادستی صنعت نفت، در زمینه تربیت نیروی انسانی ماهر، انجام طرح‌های تحقیقاتی و کاربردی و با داشتن آزمایشگاه‌های مجهز حتی در انجام تحقیقات پایه‌ای موفق عمل کند، ضمن اینکه می‌تواند به کاهش هزینه تحقیقات و بهبود سرعت انجام پروژه‌ها هم کمک شایانی کند.
برآیند نظرات مدیران صنعت نفت نیز این است که با راه‌اندازی این مرکز و با بهره‌گیری از دانش و تجربه دو قطب صنعت نفت و دانشگاه می‌توان برای بازگرداندن و بالفعل کردن ثروت نهفته در دل زمین حداکثر استفاده را برد. این درحالی است که اگر در زمان مناسب، سرمایه‌گذاری‌های لازم انجام نشود و مانند گذشته فرصت را از دست بدهیم، حدود سه‌چهارم ذخایر نفتی ایران می‌تواند برای همیشه در دل زمین مدفون بماند و در آینده نیز هرگز قابل استخراج نباشد.